1898 - 2012: Πτώχευση και δάνεια, τότε και τώρα

Γελοιογραφία (φωτογραφία αριστερά) στο πλαίσιο της προπαγάνδας για να δεχτεί ο ελληνικός λαός τη διεθνή επιτροπεία. Είχε δημοσιευτεί σε αγγλική εφημερίδα και αναδημοσιεύτηκε από το «Άστυ» της Κυριακής 22 Φεβρουαρίου 1898, μία ημέρα μετά την ψήφιση του νόμου περί του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Η Θεσσαλία, σκλαβωμένη στους Τούρκους από τον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, θα απελευθερωθεί μόλις η Ελλάδα καταβάλει τις πολεμικές αποζημιώσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία…Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία εγγυώνται τη συγκεκριμένη ελληνική οφειλή και μας δανείζουν για να είμαστε συνεπείς στις υποχρεώσεις μας… Οι τρεις χώρες έχουν τη μορφή ναυτών, που αναφωνούν θυμωμένοι προς τον Τούρκο: «Αρκεί! Παλιάνθρωπε! Πάρε τον παρά σου και άφησε το κορίτσι»! Το αναγκαστικό αυτό δάνειο έσφιξε ακόμη περισσότερο τη θηλιά στο λαιμό των Ελλήνων…

_______________________________

Οι δανειστές των Ελλήνων, με πρώτη τη Γερμανία, τα ήθελαν όλα απ’ την Ελλάδα. Τι έγραφε ο Σουρής στον «Ρωμηό» και το φύλλο της Εφημερίδας της Κυβέρνησης για τον πιο επαίσχυντο νόμο που ψηφίστηκε ποτέ, μέχρι σήμερα, καθώς, στην ουσία, εκχωρούσε σε 6 ξένες δυνάμεις την εθνική κυριαρχία.

Η διεθνής εποπτεία, όπως κομψά ονομάζεται η ουσιαστική εκχώρηση αρμοδιοτήτων, όχι μόνο οικονομικών, αλλά στην ουσία πολιτικών, στην τρόικα, με αφορμή τις ελληνικές οφειλές προς κράτη και ιδιώτες κερδοσκόπους, δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο για την Ελλάδα. Πριν από σχεδόν 114 χρόνια τον Φεβρουάριο του 1898, η Ελλάδα έμπαινε σε διεθνή οικονομικό έλεγχο, εξαιτίας της χρεοκοπίας του 1893, των τεράστιων οφειλών από τα δάνεια σχεδόν όλου του 19ου αιώνα στις μεγάλες δυνάμεις της εποχής αλλά και στους ιδιώτες, τράπεζες και φυσικά πρόσωπα. Ο νέος διεκδικητής ελληνικού χρήματος ήταν η Τουρκία, νικήτρια του σύντομου ελληνοτουρκικού πολέμου, του επιλεγόμενου ατυχή, τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 1897, που ακολούθησε την ελληνική κατοχή της Κρήτης. Η Ελλάδα βρέθηκε σε απόλυτη απομόνωση. Οι δανειστές πίεζαν να πάρουν όλα τα ποσά που είχαν δανείσει, η Τουρκία αξίωνε την άμεση καταβολή της αποζημίωσης των 95 εκατομμυρίων χρυσών φράγκων που είχε αναγκαστεί η Ελλάδα να συμφωνήσει ότι θα πλήρωνε, με βάση τη συνθήκη ειρήνης του Σεπτεμβρίου του 1897, την οποία επέβαλαν οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Στο άρθρο 2 της συνθήκης προβλεπόταν πως η καταβολή της αποζημίωσης δεν θα καθυστερούσε την ικανοποίηση των παλαιών δανειστών της Ελλάδος και προέβλεπε την ίδρυση επιτροπής Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου από αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων (Γερμανία, Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Ιταλία, Αυστρία). Η Επιτροπή αυτή θα βρίσκονταν μονίμως στην Αθήνα και θα επέβλεπε την τήρηση των συμφωνιών, την εξόφληση των δανειστών της Ελλάδας και την καταβολή της αποζημίωσης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία! Η συμφωνία την οποία αναγκάστηκε να υπογράψει η Ελλάδα προέβλεπε επίσης ρήτρα σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα όφειλε να εξασφαλίσει την ψήφιση των όρων της από την ελληνική βουλή!

Οι εκπρόσωποι των μεγάλων δυνάμεων, προστάτες στην ουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και των δικών τους συμφερόντων, εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα από τον Οκτώβριο του 1897, πριν καν ψηφιστεί το σχετικό νομοσχέδιο από την ελληνική βουλή, το οποίο οι ίδιοι συνέταξαν! Και από τις 21 Φεβρουαρίου 1898, όταν το ελληνικό κοινοβούλιο ψήφισε τους όρους της συνθήκης και τους έκανε νόμο (όπως είχε… προαναγγελθεί από τη συνθήκη ειρήνης του Σεπτεμβρίου του 1897), εγκαταστάθηκαν πλέον κανονικά και με το νόμο περίπου ως κυβερνήτες στη χώρα…

Οι σκληροί Γερμανοί…

Ο τότε πρωθυπουργός Αλέξανδρος Ζαΐμης, μετέπειτα Ύπατος Αρμοστής Κρήτης και Πρόεδρος της Δημοκρατίας, που είχε διαδεχθεί τον Σεπτέμβριο τον παραιτηθέντα Θεόδωρο Δηληγιάννη, προσπάθησε να πετύχει μείωση της ξένης επέμβασης στη διοίκηση της χώρας. Άγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί κλπ, το συζητούσαν, αλλά η Γερμανία του Κάιζερ Γουλιέλμου Β΄, που είχε τη σκληρότερη στάση, δεν το δέχτηκε.

Η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου, όπως ονομαζόταν, ανέλαβε καθήκοντα οικονομικής διαχείρισης, αλλά στην ουσία πολιτικής διοίκησης, αφού αποφάσιζε και για τις προσλήψεις, τις προαγωγές και τις μεταθέσεις στον δημόσιο τομέα, ενώ έλεγχε και υπέγραφε ακόμη και την αλληλογραφία!!! Τα δάνεια που όφειλε η Ελλάδα χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με την παλαιότητα τους και υπολογίστηκε τόσο ο τόκος για τα 4 χρόνια της πτώχευσης, από το 1893. Τα δάνεια σε καιρό πτώχευσης η Ελλάδα δεν τα αναγνώριζε, αλλά φυσικά οι αποφάσεις δεν ήταν πλέον δικές της… «Διευκολύνθηκε» για την περίοδο αυτή με το να χρεωθεί ένα πιο χαμηλό επιτόκιο… Επιβλήθηκε επίσης νέα ισοτιμία της δραχμής ως προς τα ξένα νομίσματα, που φυσικά ήταν ευνοϊκή για τους δανειστές, ενώ αφαιρέθηκε από την κυβέρνηση το δικαίωμα να κόψει χρήμα στο ελληνικό νομισματοκοπείο.

Στην ουσία καταργήθηκε η ελληνική κυβέρνηση και καταλύθηκε η εθνική κυριαρχία . Οι Έλληνες είχαν μπει επίσημα σε μια μορφή διεθνούς κατοχής. Φυσικά ο Ελληνικός στρατός υπήρχε μόνο στα χαρτιά, καθώς δεν υπήρχαν πόροι για την συντήρηση του, δεν αγοραζόταν πολεμικό υλικό, δεν γίνονταν ασκήσεις και η στρατιωτική θητεία είχε ελαχιστοποιηθεί.

Η πρώτη απόφαση που πήρε αφορούσε στην εκμετάλλευση των βασικών πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας ώστε τα έσοδα να χρησιμοποιηθούν για τα δάνεια. Έτσι στους ξένους επιτηρητές εκχωρήθηκαν, τα κρατικά μονοπώλια άλατος, πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιοχάρτων, σμύριδος, σιγαροχάρτου (θα απέφεραν, όπως υπολογίστηκε, 12.300.000 δραχμές, ο φόρος καπνού (6.600.000 δρ.), τα τέλη χαρτοσήμου (10.000.000 δρ.) και οι δασμοί του τελωνείου Πειραιά (10.700.000 δρ.)

Το εναλλακτικό σχέδιο, αν δεν γινόταν δυνατή η είσπραξη των ποσών αυτών, προέβλεπε την εκχώρηση των δασμών από τα τελωνεία, Λαυρίου (πρόβλεψη για είσπραξη 1,5 εκατ. δραχμών), Πατρών (2,4 εκατομ.), Βόλου (1,7 εκατομ.), Κέρκυρας (1,6 εκατομ. 

Όταν λειτούργησε η επιτροπή του Ελέγχου, οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις χορήγησαν νέο δάνειο 170.000.000 χρυσών φράγκων ώστε η Ελλάδα να πληρώσει την πολεμική αποζημίωση στην Τουρκία για την πολεμική της ήττα και να αντιμετωπίσει το τρέχον υψηλό της έλλειμμα. Μας χορήγησαν δηλαδή δάνειο για να δυσχεράνουν ακόμη περισσότερο την ελληνική θέση, καθώς το επιτόκιο ήταν αρκετά υψηλό…

Ένα μεγάλο μέρος των εσόδων συλλέγονταν από την "Εταιρεία Διαχειρίσεως Μονοπωλίων", η οποία ήταν εισηγμένη στο Χρηματιστήριο της Αθήνας. 

Μέχρι… το 1978!!! 

Ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος διατηρήθηκε στη χώρα μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά τα τελευταία δάνεια ξεπληρώθηκαν το…1978! Τότε μάλιστα έκλεισε και το γραφείο του ΔΟΕ στην Αθήνα.

Τα πρώτα χρόνια, υπό την απίστευτη πίεση των μεγάλων δυνάμεων, έγιναν μερικά βήματα. Tο δημόσιο χρέος συνολικά ανερχόταν σε 94.000.000 δραχμές περίπου, το οποίο αποπληρωνόταν με ετήσιες καταβολές 2.000.000 δραχμών. Aποφασίστηκε ακόμα να μη λάβει το κράτος άλλα δάνεια, έως ότου αποπληρωθούν τα παλιότερα. Aπό τους κρατικούς προϋπολογισμούς των ετών 1899-1909 οι επτά είχαν πλεόνασμα. Tα ελλείμματα κατά τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας είχαν να κάνουν σε μεγάλο βαθμό με την προσπάθεια για την αναδιάταξη των στρατιωτικών δυνάμεων της χώρας, κίνηση απαραίτητη και με προοπτική, όπως απέδειξαν οι κατοπινές εξελίξεις. 

Στη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα το δημόσιο χρέος είχε επιβαρυνθεί σε συνάρτηση με τα μεγάλα έξοδα των πολέμων αλλά και το γενικότερο κοινωνικό κόστος που προκαλούσαν. H δυνατότητα να καλυφθεί κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων ήταν ουσιαστικά ανέφικτη. Yπήρχε όμως η ελπίδα των μεταπολεμικών διευθετήσεων, κυρίως των συμμαχικών πιστώσεων, που θα βελτίωνε την κατάσταση των δημόσιων οικονομικών. Oι πιστώσεις αυτές μόνο κατά ένα μέρος τους έφτασαν, ενώ έπαψε οριστικά η ροή τους μετά το 1920 εξαιτίας και της πολιτικής αλλαγής που συνέβη τότε. Tα δημόσια οικονομικά δεν ήταν σε θέση να υποστηρίξουν τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Tο κόστος αυξανόταν προοδευτικά, η εξασφάλιση εξωτερικής δανειοδότησης απέτυχε παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες. Έτσι, επιβλήθηκε εσωτερικό δάνειο, ενώ αργότερα διχοτομήθηκε το νόμισμα, για να καλυφθούν τα έξοδα μέχρι το φθινόπωρο του 1922.

Ο Σουρής και η διεθνής εποπτεία

Στις 28 Μαρτίου 1898 ο Σουρής στον «Ρωμηό», με το γνωστό σκωπτικό του ύφος στην ουσία θρηνούσε για την Ελλάδα και τους σύγχρονους Έλληνες, που είχαν φανεί ανάξια τέκνα λαμπρών προγόνων. Έγραφε λοιπόν: 

Ο Φασουλής με τόνον

στους ίσκιους των προγόνων

Δεν έρχομαι σαν κι άλλοτε στα πόδια σας να πέσω

και στέφανα στους τάφους σας σκυφτός να καταθέσω,

παραμερίστε μπρος σ’ εμάς, ώ πρόγονοί μας νάνοι,

κι εις απογόνους γίγαντας σεις πλέξετε στεφάνι.

Δεν καίμε μοσχολίβανο στ’ αδόξαστ’ άρματά σας,

κάτω τα Μαυσωλεία σας, κάτω ταγάλματά σας,

κάτω προγόνων είδωλα, παραμυθιών ινδάλματα,

παραμερίστε να διαβούν τα ζωντανά ταγάλματα. 

Παραμερίστε και περνά μια πλάσις λευκοφόρα

με λάφυρα και τρόπαια θριάμβου ζηλευτού,

ντραπήτε μπρος της, πρόγονοι, κι ας πάη πίσω τώρα

κάθε προγόνου φάσκελο, κάθε προγόνου φτου. 

Χωθήτε μες στους τάφους σας, μη μας κυττάζετ’ έτσι,

κι αυτός ο τόπος έγινε της δόξης το κοτέτσι,

κι ίσως να πήτε, φτύνωντας τους ιδικούς σας χρόνους,

πως έπρεπε σεις νάχετε τους εγγονούς προγόνους.

Σβήστε του Μάρτη την γιορτή

μέσ’ από κάθε μας χαρτί,

και μήτε Σχόλη σαν και πριν να λέγετ’ Εθνική μας,

ανάγκη δεν σας έχομε κι εκάναμε δική μας.

Νωρίτερα, στο τεύχος της 28ης Φεβρουαρίου 1898 του «Ρωμηού», ο Σουρής σατίριζε τα όσα εξελίσσονταν στη χώρα με την επίσημη, πλέον, εγκατάσταση των ξένων κυβερνητών στην Ελλάδα. Από εκείνα τα στιχουργήματά του θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια αποσπάσματα. Θα παρουσιάσουμε ακόμη τα στιχουργήματα από το φύλλο της 21ης Μαρτίου, μετά τη χορήγηση του νέου, δυσβάσταχτου δανείου προς την Ελλάδα, για να πληρωθούν τα προηγούμενα δάνεια. 

Επίσης, στο πλαίσιο του σημερινού αφιερώματος, θα παρουσιάσουμε το φύλλο της Εφημερίδας της Κυβέρνησης στο οποίο δημοσιεύτηκε ο νόμος για την εγκατάσταση του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου στην Ελλάδα, αλλά και πρωτοσέλιδα της εποχής.

Καθώς ο παπάς μιλάει για την ιερότητα του γαμήλιου μυστηρίου, η νύφη απτόητη δεν διστάζει να πληκτρολογήσει ένα μήνυμα κειμένου.

Ο πατέρας της τρομερής νεόνυμφης νιώθει κάπως περίεργα, όταν καταλαβαίνει τι κάνει η κόρη του, ενώ ο φωτογράφος της τελετής τράβηξε στο πλάι την κάμερα για να δει με τα ίδια του τα μάτια αυτό που συνέβαινε, αφού δεν το πίστευε.

H επιβολή της διεθνούς επιτροπής στην Ελλάδα, τον Φεβρουάριο του 1898, αλλά και το νέο δάνειο με επαχθείς όρους, ήταν φυσικά θέμα στις εφημερίδες της Αθήνας, επί ημέρες.

Σε γενικές γραμμές, πάντως, δεν υπήρξαν έντονες αντιδράσεις κι οι εφημερίδες βοήθησαν την κυβέρνηση ώστε το θέμα να περάσει στα μαλακά.

Χαρακτηριστικά παρουσιάζουμε τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, “Άστυ” της 20ής Φεβρουαρίου, “Σκριπ”, επίσης της 20ής Φεβρουαρίου, και “Εστία” της 6ης Μαρτίου, που αναφέρεται στο δάνειο.

Από την 1η σελίδα της εφημερίδας “Άστυ” της 20ής Φεβρουαρίου 1898 διαβάζουμε στο κύριο άρθρο:

“EN TH BOΥΛΗ

Ο επί των Οικονομικών υπουργός υπέβαλε χθες εις την Βουλήν το νομοσχέδιον του διεθνούς ελέγχου και τον συμβιβασμόν, εδήλωσε δε συγχρόνως, ότι αι τρεις ευεργέτιδες Δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσσία, ανέλαβον ήδη να εγγυηθώσιν εκ του συνομολογηθησομένου δανείου ποσόν 120 εκατομμυρίων φράγκων. 

Την υποβολήν του νομοσχεδίου περί διεθνούς ελέγχου και το συναφές αυτώ παράρτημα, το περιέχον την περί συμβιβασμού σύμβασιν, δεν συνώδευσεν ο επί των Οικονομικών υπουργός δι’ επεξηγήσεων. Ηρκέσθη μόνον ν’ ανακοινώση προς την Βουλήν, ότι ελπίζει εντός ημερών, λίαν ταχέως, να υποβάλη ενώπιον της εθνικής αντιπροσωπείας και την περί δανείου σύμβασιν.

Ως ήτο επόμενον, ουδέν ανεκοινώθη περί των διαπραγματεύσεων, αίτινες εξακολουθούσιν ακόμη, ουδέ περί του τόκου του νέου δανείου και της τιμής της εκδόσεως και της ημέρας της δημοσιεύσεως αυτού εγένετο λόγος 

Εκ της εκθέσεως της διεθνούς οικονομικής επιτροπής, ην εδημοσιεύσαμεν, ήτο γνωστόν ήδη το περιεχόμενον του νομοσχεδίου περί του διεθνούς ελέγχου ως και τα του κανονισμού των παλαιών χρεών.

Το υποβληθέν νομοσχέδιον είνε υπό χρέωσις, πηγάζουσα εκ του άρθρου 2 της περί ειρήνης συνθήκης, φέρει δε τον τύπον του εκτελεστού και προϋποθέτει την παραδοχήν αυτού υπό της ελληνικής Βουλής, αφού εγένετο ήδη από μηνών αποδεκτή η περί ειρήνης συνθήκη, η διαλαμβάνουσα περί απολύτου διεθνούς ελέγχου και καταναγκαστικού συμβιβασμού μετά των δανειστών του Κράτους.

Η έλλειψις οιασδήποτε αναπτύξεως ή ερμηνείας των άρθρων του νομοσχεδίου εκ μέρους του επί των Οικονομικών υπουργού, όστις το υπέβαλεν, είνε αρκετά δηλωτική του αγόνου και ματαίου των τυχόν υποκινηθησομένων κοινοβουλευτικών συζητήσεων.

Υποθέτομεν, ότι την γνώμην της Κυβερνήσεως κατ’ ανάγκην θα συμμερισθή και η Βουλή, και ότι το υποβληθέν νομοσχέδιον μετά του συμβιβασμού και της συμβάσεως του δανείου θα επιψηφισθώσι το ταχύτερον, σχεδόν άνευ συζητήσεων, αίτινες, ασκόπως και άνευ λόγου προκαλούμεναι, βεβαίως θα επιφέρωσι βραδύτητα εις στιγμήν, καθ’ ην επιβάλλεται να σπεύδωμεν πάντες. 

Εάν τα δικαιώματα της Βουλής δια του 2ου άρθρου της περί ειρήνης συνθήκης υπέστησαν περικοπήν τινα, η αξιοπρέπεια του νομοθετικού σώματος απαιτεί, όπως τούτο διεκπεραιώση αθορύβως και μετά σοβαρότητος την απόφασιν του ευρωπαϊκού Αρείου Πάγου, επισπεύση δε ούτω την ταχυτέραν απόδοσιν της ελευθερίας τριακοσίων χιλιάδων Ελλήνων, οίτινες από ενός ήδη έτους στενάζουν υπό την πτέρναν του νικητού”.

Πηγή: Πατρίς - Του Αλέκου Α. Ανδρικάκη