ΟΜΙΛΙΑ - ΚΑΛΕΣΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΟΥ Ε.ΠΑ.Μ.

Παραθέτουμε απόσπασμα της ομιλίας . Περισσότερα στο http://epam-politismou.blogspot.com/                                                                                                                            2 – Αισθητική Αλλοτρίωση μας ...                     

Βλέπετε, κάθε άνθρωπος που βιώνει μια οποιαδήποτε κατάσταση, την αντιλαμβάνεται αρχικά στο επίπεδο της αισθητικής και των συμβόλων και αυθόρμητα, με αισθητικά και συμβολικά κριτήρια την πρωτο-αξιολογεί! Είτε θετικά είτε αρνητικά. Πρόκειται, με λυρικότερους όρους, για ότι μας πρωτολέει η καρδιά μας.

Η λογική ανάλυση μιας κατάστασης, υπεισέρχεται σε δεύτερη φάση και συχνά, σε βαθμό συχνότητας ανάλογο με τα λογικά επεξεργάσιμα δεδομένα που έχουμε, καθώς και με την λειτουργικότητα της αναλυτικής μεθόδου του καθενός μας, θα συμφωνήσει με την πρώτη, αυθόρμητη αξιολόγησή μας.

Εκ των υστέρων, η εμπειρία, γρήγορα ή αργά, ίσως μετά από πολλά χρόνια σε κάθε περίπτωση όμως, θα επιβεβαιώσει ότι μας είχε πρωτοπεί η καρδιά μας.

Το αισθητικό μας λοιπόν κριτήριο, αυτήν την αλάνθαστη φωνή της καρδιάς μας, βάζουν οι εκάστοτε τύραννοι στόχο να αμβλύνουν.

Πρόκειται για την ιστορικά γνωστότατη μέθοδο του “panem et circenses” (άρτον και θεάματα) συνεπώς, ως προς την βασική αρχή, οι σύγχρονοι, οι Νεοταξίτες τύραννοι δεν έχουν πρωτοτυπήσει, ως προς τον βαθμό όμως της κακογουστιάς και την απίστευτη ποσότητα των αισθητικών σκουπιδιών με τα οποία μας βομβαρδίζουν συνεχώς, επί δεκαετίες τώρα, δεν έχουν ιστορικό προηγούμενο! Αυτό μου λέει η καρδιά μου τουλάχιστον ...

Πως δηλαδή ζούμε υπό το κράτος ενός αισθητικού φάσματος που κυμαίνεται από την μετριότητα ως την κακογουστιά.

Κινούμενοι μάλιστα από το κέντρο του Δυτικού πολιτισμού στις πολιτισμικά αλλοτριωμένες χώρες της περιφέρειας, εκεί όπου έχει χαθεί κάθε επαφή με τις γηγενείς πολιτιστικές παραδόσεις, μπορούμε να διαπιστώσουμε πως το φάσμα μετατοπίζεται σαφώς προς την κακογουστιά.

Ειδικά στην περίπτωση της χώρας μας, έχουμε και την ιστορική ειρωνεία να έχουμε αποκοπεί από την δική μας πολιτιστική παράδοση, εκείνη ακριβώς στην οποία στηρίχτηκε κυρίως ο Δυτικός πολιτισμός.

Έχοντας οδυνηρή συναίσθηση αυτής της ιστορικής ειρωνείας, προσδίδουμε στο ντόπιο μας παγκοσμιοποιημένο Κιτς μια ιδιαζόντως βλαχο-μπαρόκ, σε μεγαλομανείς τόνους, υφή.

Η κατάληψη της αισθητικής καθημερινότητάς μας από την μετριότητα και την κακογουστιά δεν έγινε απότομα. Σταδιακά, ανεπαίσθητα, μέσα σε λίγες δεκαετίες, από τα μέσα του 20ου αι. μέχρι σήμερα, η εμπνευσμένη δημιουργία στους τομείς της Λογοτεχνίας, της Μουσικής, του Θεάτρου, του Κινηματογράφου, των Εικαστικών Τεχνών, μολονότι δεν παύει να υφίσταται, παραγκωνίζεται προς το παρασκήνιο, ενώ το προσκήνιο καταλαμβάνεται απ’ ό,τι βολεύει το Σύστημα.

Η διαδικασία αυτή είναι άμεση συνάρτηση της διεργασίας αποπροσωποποίησης που χαρακτηρίζει το σύγχρονο, το Μεταμοντέρνο στάδιο του πολιτισμού μας, μιας διεργασίας εφιαλτικά ύπουλης, που αφορά όχι μόνο τους εξουσιαζόμενους αλλά και τους ίδιους τους εξουσιαστές, τους τελευταίους μάλιστα σε υψηλότερο ίσως βαθμό.

Στην διαδικασία κατάληψης του πολιτιστικού προσκήνιου από την μετριότητα και το κιτς, μπορούμε συνήθως να διακρίνουμε δύο φάσεις: Την εκμαυλιστική οικειοποίηση του πραγματικά επαναστατικού και δημιουργικού, που ακολουθείται από την στρέβλωσή του.

Στον τομέα της Μουσικής λόγου χάριν, είναι χαρακτηριστική η οικειοποίηση από το star-system κινημάτων καταλυτικών, απελευθερωτικών σαν το Rock, το Punk, το Rap και η μετατροπή τους σε “ανώδυνη”, φλούφλικη, κενή περιεχομένου εκτόνωση.

Είναι μάλιστα ανατριχιαστικό να αναλογιστεί κανείς πως ο εκμαυλισμός του Punk συντελέστηκε ταχύτερα απ’ ότι εκείνος του Rock, ενώ ο εκμαυλισμός του Rap ήταν άμεσος σε σχέση μ’ εκείνον του Punk.

Περισσότερο στα καθ’ ημάς, αξίζει ν’ αναφέρουμε την ανάλογη στρέβλωση του ρομαντικού, μαγικού και κοινωνικά ευαίσθητου Ρεμπέτικου των περιθωριακών, στο εμετικά αποκτηνωτικό “Σκυλάδικο” των κάθε λογής αποβρασμάτων.

Το Μεταμοντέρνο “επίσημο” πολιτιστικό προσκήνιο είναι πολυεπίπεδο, μια και όπως ήδη τόνισα, το Σύστημα – που αποτελεί όσο ποτέ άλλοτε μιαν αυτοτελή, απρόσωπη, τυραννική οντότητα – αποπειράται να χειραγωγήσει αισθητικά (και όχι μόνο) όλα τα κοινωνικά στρώματα και τάσεις.

Το “πολιτιστικό σούπερ - μάρκετ” του Συστήματος απευθύνεται σε όλα τα μορφωτικά υπόβαθρα, αισθητικά γούστα και πορτοφόλια, καλύπτοντας ένα φάσμα που εκτείνεται ανάμεσα σε δυο οριακά επίπεδα.

Η διαφοροποίησή τους είναι συνάρτηση βαθμού πολυπλοκότητας περισσότερο απ’ ότι ποιότητας, μια και η ουσία απουσιάζει από το σύνολό του φάσματος.

Θα τα ονομάσω λοιπόν “high-end” και “low-end”, χρησιμοποιώντας – προς χάριν ειρωνείας - τους διασκεδαστικούς όρους του marketing, αφού, έτσι κι αλλιώς, από την οπτική του Συστήματος, αξία αποτελεί μονάχα ότι είναι εμπορεύσιμο, των πολιτιστικών αγαθών συμπεριλαμβανόμενων.

Το low-end χαρακτηρίζεται από το μαζικό και φτηνιάρικο κιτς: Κινηματογράφος βίαιος, γλυκανάλατος, αφελής, τηλεόραση των πρωϊνάδικων, των reality, των soap operas, θέατρο της απολίτικης και αφελούς επιθεώρησης, αθλητισμός “της μπάλας”, μουσική του σκυλάδικου, της Eurovision, του MTV, θεοποιημένη μαζική τεχνολογία που παρέχεται με τρόπο που να αποβαίνει κερδοφόρα για τις πολυεθνικές, ενώ ταυτόχρονα αποβλακώνει, δημιουργώντας μαζικές ψευδαισθήσεις ευημερίας, άστε που εγκλωβίζει σε έναν φαύλο κύκλο δανεισμού – κατανάλωσης, υποκατάσταση των εικαστικών τεχνών και συχνά του κιν/φου από αφελές διαφημιστικό design και τηλεοπτικά σποτάκια σχεδιασμένα από ηλίθιους που απευθύνονται σε ηλίθιους.

Το high-end της “πολιτιστικής αγοράς” μας πλασάρεται σαν “réservé δια τους ολίγους και εκλεκτούς”. Εδώ τηρούνται κάποια προσχήματα σεβασμού της αισθητικής έτσι που, παρά την ολοένα εντεινόμενη υποκατάσταση της φαντασίας και του νεύρου είτε με ανούσιο καθωσπρεπισμό, είτε με ανούσια λαγνεία της παρακμής, απολαμβάνουμε κάθε τόσο κάποιες εμπνευσμένες δημιουργίες.

Αυτές οι τελευταίες είτε επιλέγονται από το σύγχρονο παρασκήνιο, είτε – συνηθέστερα – ανασύρονται από το εγγύτερο ή μακρινότερο, πάντως ευτυχέστερο, παρελθόν.

Ας επισημάνω εδώ πως, στο σύνολό του, το κοινό της “υψηλής κοινωνίας”, αποπροσωποποιημένο τουλάχιστον όσο και εμείς η “πλέμπα”, μοιάζει συνήθως να εκτιμά ακόμα και τις εμπνευσμένες δημιουργίες σαν χρηματιστηριακές αξίες και status symbols μάλλον, παρά σαν Έργα Τέχνης.

Αδυνατεί να τις απολαύσει ουσιαστικά και να τις διακρίνει απ’ ό,τι κατατάσσεται αντικειμενικά σ’ ένα φάσμα εκτεινόμενο από το “σοφιστικέ κιτς” μέχρι την εντελώς ανέμπνευστη “χρυσή μετριότητα”.

Έτσι οι Τέχνες, ακόμα κι όταν είναι όντως Τέχνες, από κοινωνικό αγαθό, ως οφείλουν να είναι, μετατρέπονται σε εμπόρευμα πολυτελείας, απροσπέλαστο από το ευρύ κοινό.

Ακριβώς δε επειδή εμπορευματοποιούνται υπόκεινται στους νόμους των γνωστών μας πια “αγορών”, άρα χρήζουν διαφήμισης. Εφόσον όμως χρήζουν διαφήμισης, και δη από τα παντοδύναμα media, το Σύστημα αποκτά ένα σοβαρό πλεονέκτημα έναντι των καλλιτεχνών, που έχουμε ανάγκη να επιβιώσουμε και ως φυσικά πρόσωπα και ως καλλιτέχνες. Μέσω αυτής της, καθ' όλα ανθρώπινης, ανάγκης μας, το Σύστημα συχνά μας χειραγωγεί. Με το φόβητρο της υλικής εξαθλίωσης, μας εξαθλιώνει ηθικά.

Μας εξαναγκάζει να ικανοποιούμε, σαν σύγχρονοι τζουτζέδες, την πλήξη ενός πολιτισμού που αφού τα δοκίμασε όλα κορέστηκε, όπως ήταν αναμενόμενο και έχασε κάθε αίσθηση του μέτρου, ώστε τώρα να ευαισθητοποιείται μόνο στη χλιδάτη λαγνεία του ακραίου, του υπερβολικού, του περιττωματικού.

Αυτή ακριβώς η λαγνεία της περιττωματικής αισθητικής, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες επιβολής της “ιδεολογίας” του Συστήματος, του Καταναλωτισμού δηλαδή, που εξωραίζεται μετονομαζόμενος σε “life-style”. Όπως εύστοχα έγραψε κάποιος σε τοίχο του Κεραμικού “το life-style είναι μαγικό γιατί κάνει τα μηδενικά νούμερα”!

Πρόκειται για την έντεχνη καλλιέργεια της ψευδαίσθησης πως όταν ο αυτοσεβασμός καταρρακώνεται και η προσωπικότητα αλλοτριώνεται από την υποδούλωση σε ψεύτικες ανάγκες, μπορούν να αποκατασταθούν στη συνέχεια μόνο με περαιτέρω κατανάλωση, αρκεί αυτή η τελευταία να γίνεται με “στυλ”! Κάτι σαν “στυλάτη” πρέζα δηλαδή!

Θα προσθέσω δε εδώ και θα τονίσω, πως η αέναη κατανάλωση απαιτεί και αέναο δανεισμό. Είδατε πόσο “βολικά” έρχοντ' όλα και δένουν;

Όποτε λοιπόν οι καλλιτέχνες, αφηνόματε να ενδώσουμε σ’ αυτήν την στρέβλωση της αισθητικής, γινόμαστε και λειτουργοί του Συστήματος, πέρ’ από τζουτζέδες του, ιερείς μιας ιδεολογίας που μετατρέπει σκεπτόμενους πολίτες σε χαζοχαρούμενους, εξανδραποδισμένους καταναλωτές.

Κάπως έτσι λοιπόν μας προετοίμασε, τους ευρωπαϊκούς ειδικά λαούς, πολύ αργά, ανεπαίσθητα και μεθοδικά, τα τελευταία 80 ίσως, ίσως και παραπάνω, χρόνια, το Σύστημα της Νέας Τάξης Πραγμάτων, για να περάσουμε στην επόμενη φάση της εθνοκτονίας μας, την

Μιχάλης Οδυσσέας Γιακουμάκης

Ζωγράφος, μέλος του Ε.ΠΑ.Μ.